Glutenvrij?

Veel mensen zeggen dat ze gevoelig zijn voor gluten of een glutenallergie hebben op basis van zelfdiagnose of met hulp van Google. Soms zeggen mensen dat ze coeliakie hebben, zonder dat dit is vastgesteld door een arts. Coeliakie is een immuunziekte die haar oorzaak vindt in overgevoeligheid voor gluten, waarbij de dunne darm wordt aangetast en zijn werk niet meer goed kan doen. Gluten zijn eiwitten en zitten in tarwe, spelt, rogge en gerst en kamut. De diagnose coeliakie mag alleen een arts stellen. Meestal wordt eerst bloed afgenomen en wordt de diagnose bevestigd na een biopsie. Van coeliakie kan je nooit genezen, dat heb je je hele leven lang. Je kan dan zelfs geen spoortje gluten verdragen, een glutenvrij dieet is echt een levenslang streng dieet. Dus voor de duidelijkheid: coeliakie = glutenovergevoeligheid of glutenintolerantie. De term glutenallergie wordt veel gebruikt maar glutenallergie bestaat niet. Je kunt wel allergisch zijn voor tarwe. Dit heet een tarwe allergie, maar dit komt zelden voor.

Tarweallergie

Wat is het verschil tussen coeliakie en tarwe allergie? Coeliakie is dus een levenslange intolerantie voor gluten, waarbij het slijmvlies van de darm ernstig kan beschadigen wanneer er gluten worden gegeten. Tarwe allergie is een uiterst zeldzame voedselallergie waarbij sprake is van een ongewenste reactie op het tarwe-eiwit in de voeding door een abnormale reactie van het lichaamseigen immuunsysteem. Tarwe allergie kan evenals andere voedselallergieën verschillende klachten veroorzaken zoals huid-, darm-, of luchtwegklachten, moeheid of zelfs een anafylactische shock. Maar een tarwe allergie is niet altijd blijvend: de klachten kunnen na verloop van de tijd verdwijnen. Tarwe bevat veel verschillende eiwitten waarop iemand allergisch kan reageren. Het belangrijkste eiwit in tarwe waarop men kan reageren is globuline, het andere eiwit is gluten. Spelt is familie van tarwe en kan daarbij ook reacties veroorzaken. De basis van dit dieet is de eliminatie (=weglaten) van zowel tarwe als spelt en producten en gerechten waarin tarwe en spelt zijn verwerkt.

Glutensensitiviteit

Over glutensensitiviteit bestaan veel wilde verhalen. Artsen en onderzoekers zijn het er over eens dat er mensen zijn bij wie geen coeliakie kan worden aangetoond in de dunne darm, maar die wél goed reageren op een glutenvrij dieet. Daar is de verzamelnaam glutensensitiviteit voor bedacht. Als alle andere darmaandoeningen uitgesloten zijn, dan zou je last kunnen hebben van glutensensitiviteit. Dit kun je alleen nog maar aantonen door – begeleid – eerst 6 weken een strikt glutenvrij dieet te volgen en dan opnieuw gluten te eten. Doe dit wel onder begeleiding van een diëtist. Eigenlijk weten we dus nog niet precies wat glutensensitiviteit (non celiac glutensensitivity) is. Dit zal in de toekomst met meer onderzoek duidelijk gaan worden. Uit onderzoek is gebleken dat mensen met darmklachten die glutenvrij aten het beter deden vergeleken met mensen met darmklachten die wel gluten aten. Bij de laatste groep vond men ‘lactulose en mannitol’ in de urine wat kan duiden op een lekke darm. Het kan ook zijn dat het niet aan het eiwit gluten in de granen ligt, maar aan een ánder eiwit of een ander stofje in de glutenbevattende granen. Door minder glutenbevattende granen te eten, verminder je ook de snelle fermenteerbare koolhydraten in je voeding. Tarwe, rogge en gerst zijn niet alleen bronnen van gluten maar ook van fructanen, onverteerbare vezels die kunnen bij sommige mensen bijdragen tot gastro-intestinale (=maag-darm) problemen en vermoeidheid. Tarwe, een grote bron van gluten, bevat ook ATI-eiwitten (amylase trypsine inhibitors) die een rol kunnen spelen bij glutensensitiviteit. De hoeveelheid van ATI in de tarwe van tegenwoordig is de laatste jaren toegenomen, en daarom wordt er gespeculeerd dat deze eiwitten een rol kunnen spelen in de prevalentie van coeliakie en glutensensitiviteit.

Glutenvrij

Het zou dus heel goed kunnen zijn dat mensen met een glutensensitiviteit niet reageren op gluten, maar op andere stoffen in glutenbevattende granen (andere eiwitten of koolhydraten) of het prikkelbare darm syndroom hebben. Herken jij jezelf hierin? Denk jij dat je glutensenstitief bent? Dan kan je heel goed het FODMAP dieet, wellicht aangepast in overleg met je behandelaar, gaan volgen. Tijdens het FODMAP arme dieet laat je de granen tarwe, spelt, rogge, gerst en kamut ook weg. Niet vanwege de aanwezigheid van gluten, maar vanwege de aanwezigheid van fructanen (koolhydraten). Het FODMAP dieet is niet glutenvrij maar laag in fructanen. Je immuunsysteem reageert niet op de fructanen, maar je darmen kunnen wel reageren op deze koolhydraten en daarom spreken we van een voedselovergevoeligheid voor fructanen of meerdere FODMAPs.  Tijdens het volgen van het FODMAP dieet hoef je geen sporen of kleine beetjes van tarwe, rogge, gerst en kamut weg te laten, je mag bijvoorbeeld prima tarwezetmeel eten of een korreltje brood of één klein toastje zal je zeer waarschijnlijk geen klachten geven. Als je 100% glutenvrij moet eten dan mag je ook geen tarwezetmeel of maar een korrel brood. Probeer het FODMAP dieet (onder begeleiding!) uit en kijk of je darmklachten verminderen.

FODMAPs en FODMAPsensitiviteit

Nog even in het kort: wat zijn FODMAPs? FODMAPs zijn verschillende koolhydraten die snel worden gefermenteerd door de darmbacteriën omdat jij ze niet heb kunnen verteren. Het zijn eigenlijk voedsel voor de darmflora. Als de darmbacteriën deze koolhydraten fermenteren, ontstaan er gassen waardoor iemand een opgeblazen buik kan krijgen of winderig wordt. Ook zijn FODMAPs osmotisch actieve koolhydraten, wat betekent dat ze water naar de dunne darm trekken waardoor iemand diarree kan krijgen of een extreem opgeblazen buik.

Een groot deel van de mensen die zeggen glutensensitief te zijn, zouden dus zeer waarschijnlijk FODMAP sensitief kunnen zijn. Een kleine deel van de glutensensitieve mensen zouden intolerant kunnen zijn voor een ander component in de gluten-bevattende granen, de zogenaamde ATIs. Sommige mensen die behalve darmklachten ook klachten hebben als gewrichtspijn, depressie, vaak hoofdpijn en een ‘wattenhoofd’ zouden eerder wel glutensensitief kunnen zijn. En mensen met coeliakie kunnen ook FODMAP sensitief zijn, als ze – ondanks hun glutenvrij dieet – nog steeds darmklachten ervaren zoals een opgeblazen buik en winderigheid.

Haver

Over haver wordt veel gesproken en gespeculeerd. Haver bevat van nature geen gluten maar kan er wel mee besmet zijn, daarom wordt voor mensen met coeliakie alleen glutenvrije haver aangeraden. Haver is van zichzelf laag in FODMAPs (in niet al te grote porties) en is dus toegestaan in het FODMAP arme dieet. Maar omdat haver wel een matige hoeveelheid FODMAPs bevat, raden wij aan om de hoeveelheid haver(mout) per dag te beperken tot 25 gram per dag. Ook raden wij aan om niet dagelijks havermout en produten van haver te eten. Het is echter niet nodig om glutenvrij haver te kiezen omdat (sporen van) gluten tijdens het FODMAP dieet geen probleem zijn, het om sommige vormen van koolhydraten.

Coeliakie en het FODMAP dieet

Mensen die coeliakie hebben en een glutenvrij dieet volgen, kunnen nog steeds darmklachten hebben die lijken op een prikkelbare darm. Als jij coeliakie hebt en je herkent je hierin, dan is het verstandig dit te overleggen met je arts (heb je misschien ook PDS?) en daarna wellicht ook het FODMAP dieet een keer uit te proberen (wel glutenvrij blijven eten :-))

Variatie

Bij elk dieet, of het nu gaat om de richtlijnen goede voeding, een glutenvrij dieet of het FODMAP dieet, is het doel om zo gevarieerd mogelijk te eten met een optimale inname van nutriënten (eiwitten, koolhydraten, vetten, vezels, vitaminen en mineralen). Iedereen met darmklachten zou naar een arts moeten gaan en hulp moeten vragen om onder begeleiding van een diëtist een passend dieet, zoals het FODMAP dieet, te volgen wat het beste bij die persoon past. Zonder hierdoor tekorten op te lopen door zelfdiagnostisering en zelfbehandeling. Blijf altijd zelf goed nadenken, het is jouw lijf, maar doet dit onder begeleiding.

Bronnen:
www.glutenvrij.nl
www.glutenfreeliving.com
dieetbehandelingsrichtlijnen Uitgevers 2010
Glutenvrij, 40e jaargang, dec 2013
Monash University Low FODMAP App